Foto: Ziko van Dijk / CC-BY-SA

Bibliotheken moeten bezuinigen. Volgens een recent rapport van de Vereniging Openbare Bibliotheken zal bijvoorbeeld bijna tweederde van de bibliotheken in Rotterdam verdwijnen.

Dat zat er natuurlijk al jaren aan te komen: het publiek vergrijst, voor de jeugd worden bibliotheken steeds minder relevant. Hoe kunnen bibliotheken overleven?

Laat ik mijn moeder nemen als voorbeeld van de doorsnee bibliotheekgebruiker: ze gaat elke week naar de bieb, haalt daar een stapel boeken en leest er de helft van. Ze betaalt 40 euro per jaar voor het abonnement, en 10 cent per geleend boek. Hoe kan de 21ste-eeuwse bieb haar bedienen?

Simpel: bibliotheken brengen hun kerntaak, het uitlenen van boeken, in het digitale tijdperk. E-readers zijn inmiddels voor schappelijke prijzen te koop, voor 125 euro heb je een Kindle met wifi. Het probleem is dat de prijzen van e-books te hoog zijn: de stapel boeken die mijn moeder leent zou haar elke week 100 euro kosten. Dat is onrealistisch.

Het nieuwe bibliotheekmodel is simpel: mijn moeder koopt voor 100 euro een e-reader en neemt een abonnement op de bibliotheek. Dat mag best iets duurder zijn, zeg 10 euro per maand. Voor dat bedrag kan ze dan, direct op de e-reader, boeken lenen. Zo’n boek kun je twee weken lenen, en eventueel verlengen voor een laag bedrag (50 eurocent). ‘Sprinters’ (nieuwe boeken) kunnen duurder zijn, 2 euro bijvoorbeeld. De reader hoeft niet het nieuwste model te zijn, kleur is overbodig, zwart-wit is goed genoeg voor romans.

De voordelen zijn evident: boeken kunnen nooit ‘uitgeleend’ zijn. Je hebt geen gebouw meer nodig. Als je een recensie leest in de krant kun je het gelijk downloaden. En je kan van tevoren makkelijk de achterkant en een paar pagina’s lezen, zonder dat je eerst op de fiets door de regen naar de bieb hoeft te fietsen. Bibliotheken hoeven niet tien exemplaren van een boek aan te schaffen voor schoolkinderen die moeten lezen voor een lijst, of voor leesclubs.

Amazon heeft al bekend gemaakt dat ze ook boeken willen gaan uitlenen. Als de bibliotheek in de 21ste eeuw wil overleven is er geen andere keuze dan de digitale wereld te betreden.

Naschrift

Edwin Mijnsbergen van de digitale bibliotheek wees me erop dat het bovenstaande model precies is wat de bibliotheek wil, maar dat de uitgevers dwarsliggen. Voor het uitlenen van boeken is in de wet een uitzondering voor bibliotheken gemaakt, maar die gaat niet op voor ebooks. Daarom kun je bij de bieb alleen maar een zeer beperkt aantal (rond de 300) titels lenen voor je e-reader. Uitgevers zijn bang dat mensen die een boek lenen het niet meer kopen. Daar zit wat in, maar het is natuurlijk niet anders dan hoe het nu gaat met papieren boeken.

Ik zie drie mogelijkheden om het probleem op te lossen:

• Uitgevers moeten overtuigd worden dat het leenmodel ook opgaat voor de digitale wereld. Muzikanten krijgen ook geld van de Buma als hun muziek wordt gedraaid op de radio.
• Bibliotheken moeten zelf gaan onderhandelen met schrijvers.
• De wet moet worden gewijzigd zodat het leenrecht ook van toepasing is op ebooks.

Voor optie 3 kun je zelf ook iets doen: mail de kersverse Minister van Onderwijs: Marja van Bijsterveldt.

Naschrift II

Rivka Staudt van het Ministerie van OCW mailde me de volgende reactie op deze blogpost:

Ik kan mij uw gedachtengang goed voorstellen en ik heb het artikel op uw weblog met belangstelling gelezen. Helaas is het op dit moment nog moeilijk voor bibliotheken om e-books zonder restricties uit te lenen. Zoals u zelf al aangeeft houden uitgeverijen dit gedeeltelijk tegen. Maar ook de (Europese) wetgeving staat in de weg. De uitleen van e-books door bibliotheken vindt plaats door deze online, als downloadbestand, en voor een bepaalde periode ter beschikking te stellen. Het gaat bij de uitleen van e-books dus niet om uitleen of verveelvoudiging van een exemplaar van een boek als bedoeld in de Auteurswet, maar om een openbaarmaking van de auteursrechtelijke beschermde (digitale) inhoud van het boek. De Richtlijn auteursrecht in de informatiemaatschappij biedt lidstaten geen mogelijkheid het online zetten van werken door openbare bibliotheken onder het verhuur- of leenrecht te brengen. Dit betekent dus dat voor de online uitleen van e-books steeds toestemming is vereist van de rechthebbenden (lees: auteurs, uitgeverijen).

Dit betekent echter niet dat er geen beweging zit in het toegankelijker maken van de uitleen van e-books. Het e-book is een relatief nieuw medium. De markt is op dit moment nog bescheiden van omvang, maar in potentie zeer groot. Alle betrokken spelers (auteurs, uitgevers, distributeurs) zijn bezig exploitatiemodellen te verkennen en hun positie te bepalen. Evenals voor muziek en films geldt ook voor e-books dat het ontwikkelen van innovatieve bedrijfsmodellen een voorwaarde is voor effectieve handhaving van het auteursrecht op het internet. Hierbij is niet de overheid, maar de markt aan zet. Het is van belang dat de verschillende betrokken marktpartijen onderkennen dat er een gezamenlijk belang is bij het ontwikkelen van een levensvatbare markt voor e-books. Op dit moment komt het nog niet of nauwelijks voor dat een boek uitsluitend digitaal verschijnt, dus de balans tussen het economische belang van de rechthebbenden enerzijds en het publieke belang van de toegankelijkheid van informatie anderzijds is op dit moment nog gewaarborgd. Daar zal in de (nabije) toekomst verandering in komen.

De overheid kan geen invloed uitoefenen op deze marktwerking. Het ministerie van OCW ondersteunt wel langs een aantal wegen het gebruik van e-books in openbare bibliotheken. Zo zet het ministerie sinds dit jaar innovatiemiddelen (in het kader van het project ‘Innovatie digitale infrastructuur en digitale diensten en producten 2010’) in voor de opbouw van de digitale openbare bibliotheek. Hiermee komt een platform beschikbaar dat bibliotheken voor allerlei vormen van digitale dienstverlening, waaronder e-books, kunnen gebruiken. Hiervoor is in april van dit jaar een forse subsidie verstrekt aan de Stichting Bibliotheek.nl.

Add a comment

5 comments

• Nils Breunese 2010-10-24 on 15:02

  Ik denk niet dat er plek is voor veel digitale bibliotheken. Als Amazon er eentje opent, en Apple en Google ook, dan is het aanbod snel verzadigd denk ik, net als met online muziekwinkels. Als de Nederlandse bibliotheken zich willen omvormen om van enige betekenis te zijn in het digitale domein zullen ze heel snel moeten zijn en ik vraag me af of ze de expertise hebben om groot te worden in het digitale domein naast dreigende grootmachten als Amazon e.d. en tegelijkertijd bereid zijn om het analoge domein af te bouwen.

  Maar goed, als ze het niet doen blijft er mogelijk helemaal niets over inderdaad.

• Sander 2010-12-09 on 07:48

  Waarom doet men zo moeilijk. Als ik een boek gelezen heb en het is écht goed, dan wil ik het ook in mijn boekenkast hebben. Helaas is dat slechts nog maar een paar romansschrijvers gelukt. Dit is dezelfde angst als bij de muziek.

  Een goed gevulde grote boekenkast het liefst in alle kamers van je huis is voor mij een statussymbool. Ze eerst kunnen lenen en digitaal lezen is gewoon handiger selecteren, dan dat zeulen met boeken vanuit de bieb.